Josef Pieper
tłum. Z. Włodkowa
Kraków: SIW Znak, 1966
151 s., 20 cm.
Streszczenie:
Książka wybitnego znawcy Tomasza, Josefa Piepera, jest propozycją dla wszystkich, którzy po lekturze powiedzmy dziełka G.K.Chestertona, chcieliby dowiedzieć się czegoś więcej o świętym Tomaszu, ale w równie przystępnej formie. Książka zawiera wiele odniesień do tekstów źródłowych, co zaś szczególnie cenne, w polskim wydaniu umieszczona jest bibliografia tomistyczna, która, co prawda od roku 1966 zdążyła się już trochę zestarzeć, niemniej jednak ciągle może być pomocna – zwłaszcza na początku badań nad Tomaszem.
Sam Pieper tak pisał o swojej pracy: „Książka ta bliższa jest słowu mówionemu niż pisanemu. Jest to zbiór wykładów uniwersyteckich, przeznaczonych dla studentów wszystkich wydziałów i podanych z nieznacznymi zmianami. Zamiarem i celem tej książki jest zaznajomić czytelnika ze św. Tomaszem. Nie jest to zatem ani szczegółowa biografia, ani też całkowita, systematyczna interpretacja jego doktryny. Nie chodzi również o nowy przyczynek do badań nad historią filozofii średniowiecznej. Każdy specjalista spostrzeże z łatwością, ile praca ta zawdzięcza – oprócz dosłownych cytatów – dziełom takich autorów jak M. D. Chenu, E. Gilson, F. van Steenberghen i innym. Właściwym tematem tych wykładów jest naszkicowanie na tle faktów historycznych i biograficznych konturu postaci św. Tomasza z Akwinu. Pociąga on bowiem tych, którzy się dziś interesują filozofią, nie tyle jako postać historyczna, ile jako myśliciel. Ufam, że to, co miałem na celu – mianowicie ukazać postawę intelektualną znamionująca Tomasza jako Doctor communis chrześcijaństwa – przedstawiłem wyraźnie i jasno, chociaż tylko w zarysach”.
Spis treści:
Od autora
1. Wiek XIII, rozkwit kultury zachodniej nie jest bynajmniej epoką pełną harmonii. Tomasz na krótki czas wnosi klasyczną harmonię. Uwagi o bibliografii: Chesterton, Grabmann, Chenu, Gilson. Przegląd faktów z życia Tomasza.
2. Kanonizacja należy również do życiorysu, jak i nadanie tytułu Doktora Kościoła a później Doctor communis. Św. Tomasz wzorem, na czym polega naśladowanie go? Doskonałość i oryginalność. Troska Tomasza, by niczego nie pominąć. Pierwsze decyzje za „Biblią” i za „Arystotelesem”. Ruch dobrowolnego ubóstwa i początki zakonu kaznodziejskiego
3. Wstąpienie do dominikanów. „Doskonałość ewangeliczna” i gorące pragnienie nauczania. Pierwotne założenie zagrożone przez inkwizycję. Postawa Tomasza. Arystoteles i chrześcijaństwo w złotym okresie wieków średnich. Piotr z Hibernie nowym typem uczonego.
4. Tomasz nie staje się „arystotelikiem”. Afirmacja świata widzialnego. Nie chodzi o Arystotelesa z punktu widzenia historii filozofii. „Jak się przedstawia prawda rzeczy?” – Sens tego cytatu dziś i za czasów św. Tomasza.
5. Bez Tomasza nie przemówiłby do nas Arystoteles. Problematyczność interpretacji niehistorycznej. Uniwersytet średniowieczny nie był instytucją hierarchiczną, pomimo wielkiego swojego znaczenia jako ośrodek doktrynalny. Był przeznaczony dla całego chrześcijaństwa. Związany z miastem. Paryż jako najdoskonalsze urzeczywistnienie uniwersytetu.
6. Tomasz w Paryżu – w odpowiadającym mu środowisku. Walka o zakony żebracze i zdobycie przez nie uniwersytetu. Pierwsze lata nauczania. Tomasz zaczyna pisać.
7. Dysputa jako forma literacka. Pochodzi od dialogów platońskich i Topik Arystotelesa. Budowa artykułu u św. Tomasza. Duch dysputy. Słuchać rozmówcy, szanować jego argumenty i jego osobę; zwracać się do niego, zrzekać się dowolnej terminologii, wyjaśniać, a nie dbać o wywołanie wrażenia. Dysputa dziedziną, w której może się urzeczywistnić uniwersalność. Możliwym powodem degeneracji dzisiejszej publicznej dyskusji jest brak właściwego modelu.
8. Tomasz jest przede wszystkim nauczycielem, pomimo różnorodnych zleceń, jakie otrzymał. Nauczanie jako forma życia duchowego. Stawiać się w położenie początkujących. Doskonałość techniki dydaktycznej. Przegląd „najważniejszych” dzieł: opuscula, komentarze, Quæstiones disputatæ, obie Summy, Summa teologiczna jako odzwierciedlenie stawania się.
10. Zadanie, jakie stawia sobie Tomasz, to synteza intelektualna łącząca poznanie naturalne i to, co podają wyniki nauk, z tym, co nadnaturalne, podane przez wiarę – w ten sposób, że obie dziedziny zachowują swą odrębność. Zdecydowana afirmacja świata. Swobodna afirmacja ciała. Wpływ na styl myśli teologicznej. Sprzeciwia się zarówno zeświecczeniu Sigera z Brabancji, jak i odwróceniu się od świata, jakie panowało w ówczesnej teologii. Na teologii oparta afirmacja świata. Argumenty ze stworzenia świata i z Wcielenia. Zwornik chrześcijańskiego Zachodu; afirmacja świata oraz otwarcie się na wezwanie do nadprzyrodzoności.
11. Istnienie także niezachodniego świata chrześcijańskiego. „Świat zachodni” to nie suma pewnych instytucji, ale koncepcja historyczna. Gotowość na coraz to nowe konflikty. „Egzystencjalna” interpretacja bytu i pojęcia Boga. „Jam jest, który jest”. Istnienie wzniecone jest przez actus purus. Dlatego wszystko, co jest, jest nie tylko dobre, ale święte. Rola filozofii i teologii u św. Tomasza. Pojęcie „filozofii” i „teologii”. Koordynacja ich ma sens tylko wówczas, gdy się przyjmuje jedną i drugą jako upragnione akty poznawcze.
12. Filozofia i teologia zajmuje się rzeczywistością jako całością, jeśli oglądają ją poprzez spotkane zjawiska i jeśli wierzący słyszą „mowę Bożą”. Problem metodycznego rozgraniczenia tu nie zachodzi, zarówno filozof, jak teolog muszą być gotowi, by wcielić każdą dostępną wiedzę o rzeczywistości formalnie do swych rozważań. Ancilla theologiæ? Teologii potrzeba całości przyrodzonej wiedzy. Summa teologiczna nie jest systemem zamkniętym, jak charakter fragmentaryczny okazuje postawę Tomasza. Negatywna teologia i negatywna filozofia. Jak się bronić przed fałszywym przekonaniem, że wszystko zostało już ostatecznie osiągnięte i rozwiązane?
Przypisy
Bibliografia