Recepcja św. Tomasza w Bizancjum

Choć św. Tomasz z Akwinu uważany jest często za wręcz ucieleśnienie zachodniej tradycji teologicznej, to już w średniowieczu jego myśl wywarła wpływ także na część teologów reprezentujących chrześcijaństwo wschodnie. Niektórzy współcześni badacze są gotowi mówić wręcz o „tomizmie bizantyjskim”, choć Christopher Upham zauważa, że:

[takie określenie] jest z pewnością zbyt triumfalistyczne, bowiem ci, którzy przyswajali myśl Akwinaty w Kościele wschodnim rzadko, jeśli kiedykolwiek, jednoznacznie zgadzali się z nim co do teologicznych doktryn. Jednak nawet po uwzględnieniu tego zastrzeżenia oczywistym jest, że teologowie wschodniego chrześcijaństwa poświęcili Akwinacie wiele uwagi w epoce późnego renesansu bizantyjskiego XIV i pierwszej połowy XV wieku[1]

Właśnie badaniom nad tym wpływem Tomasza na bizantyjskich teologów jest poświęcony trwający od 2007 roku projekt Thomas de Aquino Byzantinus, realizowany przez Uniwersytet Patraski i Narodową Helleńską Fundację Badań. W jego ramach przygotowywane są edycje krytyczne historycznych tłumaczeń dzieł Akwinaty na grecki oraz komentarzy do nich, autorstwa bizantyjskich myślicieli i teologów (więcej informacji na stronie projektu). W grudniu 2017 w Atenach odbyła się też w związku z tym projektem międzynarodowa konferencja Thomas latinus – Thomas graecus. Thomas Aquinas and His Reception in Byzantium (nieco informacji o niej można znaleźć w popularnych artykułach zamieszczonych tutaj i tutaj).

Kierownikiem projektu jest John A. Demetracopoulos, profesor Uniwersytetu Patraskiego, specjalizujący w greckiej i łacińskiej filozofii i teologii średniowiecza, ze szczególnym uwzględnieniem wzajemnych relacji między nimi. Publikuje głównie w języku greckim, ale w internecie dostępne są też jego artykuły w języku angielskim, poświęcone wpływowi Tomasza na myśl bizantyjską:

  • Thomas Aquinas’ Impact on Late Byzantine Theology and Philosophy: The Issues of Method or „Modus Sciendi” and „Dignitas Hominis”, w: Knotenpunkt Byzanz. Wissensformen und kulturelle Wechselbeziehungen, red. A. Speer, Ph. Steinkrüger, De Gruyter 2012, s. 333-410 (do pobrania tutaj, plik: „Demetracopoulos_Dignitas_hominis_in_Byzantium.pdf”).
  • Demetrios Cydones’ Translation of Bernardus Guidonis’ List of Thomas Aquinas’ Writings and the Historical Roots of Byzantine Thomism, w: 1308. Eine Topographie historischer Gleichzeitigkeit, red. A. Speer, D. Wirmer, De Gruyter 2010, s. 827-881 (do pobrania tutaj, plik: „Bernardus Guidonis and Demetrius Cydones – Demetracopoulos.pdf”).

Warto również zajrzeć do wywiadu z uczestnikiem projektu, fr. Christianem Kaapes, w którym opowiada on m.in. o głównych założeniach badań Thomas de Aquino Byzantinus, a także do jego artykułu The Dominican Presentation and Byzantine Reception of Thomas Aquinas in Byzantium.

Zagadnieniem recepcji myśli Tomasza ogólnie w prawosławiu zajmuje się też Marcus Plested z Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Marquette. W 2012 roku opublikował w wydawnictwie Oxford University Press książkę Orthodox Readings of Aquinas (większe fragmenty dostępne są na portalu Google Books). W internecie dostępny jest też do pobrania jego artykuł „Light from the West”: Byzantine Readings of Aquinas, w: Orthodox Constructions of the West, red. J.E. Demacopoulos, A. Papanikolaou, Fordham University Press 2013, s. 58-70. Można też wysłuchać jego wykładów na ten temat:

 

[1] Christopher Upham, The Influence of Aquinas, w: The Oxford Handbook of Aquinas, red. B. Davies, E. Stump, Oxford University Press 2012, s. 513.