Traktat napisany, jak twierdzi Ptolemeusz, „dla braci i towarzyszy, kiedy [Tomasz] jeszcze nie był mistrzem”; panuje powszechna zgoda, by datować to dziełko na lata 1252–1256 w Paryżu. Ten krótki traktat poświęcony pojęciu essentia i wyjaśnieniu jego odniesień do rzeczywistego bytu i związków z pojęciami logicznymi, cieszył się ogromnym powodzeniem i doczekał się wielu wydań. Gauthier (Léon., t. 25/2, s. 479) proponuje datę 1252–1253.
Wydania:
- Leonina, t. 43, przedmowa s. 319–365, tekst s. 369–381;
- Parma, t. 16, s. 330–337;
- Vives, t. 27, s. 468–479;
- S. Thomae Aquinatis sermo sive tractatus de ente et essentia, wyd. L. Baur, Munster 1926, 21933;
- Mandonnet, Opuscula, t. 1, s. 145–164;
- S. Thomae Aquinatis opusculum De ente et essentia, introductione et notis auctum, wyd. C. Boyer, Roma 1933, reedycje 1946, 1950 i 1970;
- Marietti, Opuscula philosophica, s. 5–18;
- Marietti, wyd. I. Sestili, 31957;
- M.-D. Roland-Gosselin, Le „De ente et Essentia” de S. Thomas d’Aquin. Texte établi d’apres les manuscrits. Introduction, notes et études historiques, Paris 1948 (Bibliotheque Thomiste, 8).
Przekłady polskie:
- Byt i istota, tłum. W. Seńko, „Znak” nr 1 (1965), s. 52–72; także w: Tomasz z Akwinu, Opuscula, Warszawa 1978 (Opera Philosophorum Medii Aevii, 2), s. 29–48;
- De ente et essentia, O bycie i istocie, tłum., komentarz, studia M.A. Krąpiec OP, Lublin 1981; przedruk w: M.A. Krąpiec OP, Dzieła, t. 11, Lublin 1994;
- Byt i istota, tłum. J.M. Bocheński (maszynopis wydany przez studentów filozofii chrześcijańskiej), „Filozofia”, 1995, s. 55–76;
- Byt i istota, tłum., wstęp, komentarze W. Seńko, Kęty 2009;
- O bycie i istocie, tłum., wstęp, red. S. Krajski, w: Tomasz z Akwinu. Opuscula, red. A. Andrzejuk, M. Zembrzuski, Warszawa 2011 (Opera Philosophorum Medii Aevi, 9, 1), s. 113–173.
O istnieniu dwóch innych przekładów informuje prof. W. Seńko we wstępie do własnego tłumaczenia:
- O bycie i istocie, przekład zbiorowy z roku 1911 dokonany przez członków Koła Naukowego na Uniwersytecie Lwowskim pod kierunkiem Kazimierza Twardowskiego;
- O bycie i istocie, tłum. I.M. Bocheński – przekład z roku 1939, planowany do edycji w ówczesnym „Przeglądzie Tomistycznym”, niewydany, przechowywany w archiwum Filozofii Chrześcijańskiej KUL w Lublinie.
Przekłady francuskie:
- L’etre et l’essence, tekst, tłum. i przypisy C. Capelle, Paris 91991 (Bibliotheque des Textes Philosophiques);
- L’Etre et l’Essence. Le vocabulaire médiéval de l’ontologie: deux traités „De ente et essentia” de Thomas d’Aquin et Dietrich de Freiberg, wprowadzenie i tłum. A. de Libera, C. Michon, Paris 1996 (na temat traktatu Tomasza z Akwinu: s. 37–131).
Przekład niemiecki:
- Über Seiendes und Wesenheit, tłum. H. Seidl, Hamburg 1988.
Przekłady włoskie:
- L’ente e l’essenza, red. P. Porro, Milano 1995;
- L’ente e l’essenza. L’unita dell’intelletto, tłum. A. Lobato, Roma 1998.